METODYREALIZACJIBADAŃ

CBOS oferuje szeroki wybór badań i analiz odpowiadających różnorodnym potrzebom i oczekiwaniom klientów. Projekty badawcze CBOS, zarówno ilościowe, jak i jakościowe, a także łączące obie te metody, realizowane są różnymi technikami badawczymi, na różnych typach prób, ze zróżnicowaną formą opracowania uzyskanych danych - zawsze w sposób zgodny z zasadami poprawności metodologicznej oraz z indywidualnymi wymaganiami zleceniodawcy.

Fundacja CBOS została jednak powołana przede wszystkim po to, by badać opinie i postawy polskiego społeczeństwa oraz przekazywać zdobytą wiedzę - bezpośrednio i poprzez media - szerokiej opinii publicznej, a także instytucjom państwa. W tym celu co miesiąc realizowane są statutowe badania sondażowe "Aktualne Problemy i Wydarzenia".

W kolejnych zakładkach prezentujemy metodologię statutowych badań CBOS: od doboru próby (I) i przygotowania narzędzia badawczego, czyli kwestionariusza (II), po realizację badania w terenie (III) i opracowanie jego wyników (IV).

I. Próba

Próba w badaniach społecznych

Ze względów praktycznych prawie wszystkie badania społeczne (w Polsce i na świecie) muszą być ograniczone do pomiarów dokonywanych na próbach, a nie na całych populacjach. Badanie całej zbiorowości jest bowiem zazwyczaj niezwykle kosztowne i czasochłonne. W tej sytuacji próby, które umożliwiają wnioskowanie o całej populacji na podstawie jej niewielkiego wycinka, są dużo bardziej ekonomicznym rozwiązaniem. W polskich warunkach najczęściej spotykanym rodzajem badania sondażowego jest wnioskowanie o zbiorowości 31,5 mln dorosłych mieszkańców Polski na podstawie próby liczącej ok. 1000 osób, czyli 0,003% populacji.

Czym jest próba?

Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że próba nie odwzorowuje wszystkich zależności w populacji. Próba nie jest bowiem makietą populacji. Odwzorowanie procesów, które dotyczą 31,5 mln ludzi przy pomocy 1000 osób, nie jest możliwe. Na szczęście to, czego chcemy się dowiedzieć o populacji, to nie "wszystko" - chcemy poznać jedynie pewne parametry, które ją opisują. Interesują nas średnie, mediany i odsetki. To oznacza, że nasze zadanie jest uproszczone.

Rysunek 1. Wnioskowanie na podstawie prób o odsetku w populacji - rozkład wyników otrzymanych z 5000 prób losowanych z populacji, w której odsetek wskazań na 'tak' wynosi 65%

Powyższy rysunek stanowi ilustrację klasycznego problemu wnioskowania o populacji na podstawie próby. Dolny wykres ('Populacja') opisuje rozkład wskazań na 'nie' oraz 'tak' w całej zbiorowości, a górny ('Próby') wyniki otrzymane z 5000 niezależnych prób. Oczywiście prawdziwe badania społeczne są realizowane przy użyciu pojedynczych prób. My korzystamy z większej ich liczby dla lepszego zrozumienia problemu. Celem badania w powyższym przykładzie jest oszacowanie odsetka wskazań odpowiedzi 'tak' w całej zbiorowości (65% - kolor zielony). Oś pionowa górnego wykresu ('Próby') określa, jaki odsetek wszystkich prób stanowią próby z danym wynikiem. Na osi poziomej zaznaczono wyniki (odsetki) otrzymywane z prób. Wykres ilustruje więc, jak często wśród 5000 prób wystąpiły poszczególne wyniki (kolor niebieski). Widzimy, że są one bardzo różne. Większość oscyluje wokół rzeczywistego odsetka wskazań (pionowa zielona linia - 65%), jednak niektóre są od niego bardzo oddalone. Prawie każdy wynik jest natomiast obarczony pewnym błędem.

Posługując się próbami musimy więc pamiętać, że mają one swoje ograniczenia. Nie powiedzą nam wszystkiego o populacji, a oszacowania na ich podstawie zawsze są obarczone pewnymi błędami.

Czym jest wynik próby?

Powszechnie przyjmuje się, że wynik pomiaru przeprowadzonego na próbie dokładnie odzwierciedla to, co obserwujemy w populacji. Jest to jednak bardziej skomplikowane. Poprawne wnioskowanie o populacji wymaga wyjścia poza prostą intuicję i zastosowania reguł nie tyle zdroworozsądkowych, ile poprawnych teoretycznie. Wynikiem badania na próbie nie jest bowiem konkretna wartość, jak powszechnie się uważa, lecz pewien przedział wartości (przedział ufności), który z dużym prawdopodobieństwem obejmuje poszukiwaną rzeczywistą wielkość opisującą populację.

Rysunek 2. Przedział ufności dla szacowanego na podstawie próby odsetka wskazań w populacji - schemat szacowania odsetka w populacji na podstawie próby

Wyznaczamy przedział ufności, ponieważ wiemy, że każdy wynik z próby jest obarczony pewnym błędem. Innymi słowy, każdy wynik z próby jest obarczony jakimś poziomem niepewności. Dlatego właśnie, aby ją ograniczyć, konieczne jest wyznaczenie zakresu wartości, który z założonym prawdopodobieństwem będzie obejmował wartość rzeczywiście występującą w populacji. Można więc powiedzieć, że przedział ufności służy do naprowadzania na poszukiwany parametru (patrz Rysunek 2).

Czym jest błąd próby?

Teoria badań społecznych wyjaśnia nam, że postępowanie polegające na uogólnianiu wyników z próby na populację (wnioskowanie) zawsze jest obarczone pewnym błędem. W związku z tym na podstawie próby nigdy nie możemy wskazać dokładnej wartości występującej w populacji. Możemy natomiast określić pewien przedział wartości (wspomniany wcześniej przedział ufności), którego wielkość jest określona przez błąd próby. Sposób jego określania różni się w zależności od tego, jakiego rodzaju parametr danej cechy w populacji staramy się zmierzyć: średnią, medianę, współczynnik korelacji czy odsetek wskazań (procentowy rozkład częstości).

Teoria błędu pomiaru w badaniach społecznych została opracowana wyłącznie dla prób dobieranych w sposób losowy. Próby kwotowe czy tzw. 'kule śnieżne' nie doczekały się, jak dotąd, żadnego opisu metody uogólniania wyników otrzymanych przy ich pomocy na całą populację. W związku z tym omówimy tu wyłącznie próby losowe.

W badaniach społecznych najczęściej interesują nas rozkłady częstości dla konkretnych zmiennych, a więc np. odsetek osób biorących udział w wyborach, odsetek osób czytających książki lub odsetek osób należących do wspólnot religijnych. Dlatego dalsze rozważania dotyczące błędu próby będą dotyczyły tylko tego rodzaju zagadnień, czyli szacowania dla populacji odsetka osób o określonej cesze.

Od czego zależy błąd próby?

Wielkość błędu oszacowania wyznaczonego na podstawie próby zależy od trzech czynników.

1. Rozkład zmiennej w próbie
Rozkład zmiennej w próbie decyduje o tym, na ile jest ona zróżnicowana. Im bardziej, tym trudniej o precyzyjne oszacowanie poszukiwanej wielkości. Jeśli więc odsetek wskazań na daną kategorię wyniesie 50% (maksymalne zróżnicowanie w próbie), to wartość błędu oszacowania jego wielkości w populacji będzie większa niż wówczas, gdyby wyniósł on 30% czy 20%. Zróżnicowanie w próbie jest tym większe, im trudniej wyróżnić jakąś dominującą grupę. Jeżeli 90% respondentów wskaże odpowiedź 'TAK', a 10% 'NIE', to można powiedzieć, że badane osoby w zasadzie się nie różnią i wskazują 'TAK'. Jeżeli natomiast wskazania rozłożą po równo na 'TAK' i 'NIE', to oznacza, że w grupie istnieją duże różnice zdań. Warto zwrócić przy tym uwagę, że błędy liczone są dla każdej kategorii zmiennej (np. każdej partii, gdy chodzi o preferencje polityczne) osobno, a nie - jak często niesłusznie się podaje - dla całej próby.

2. Przyjęty poziom ufności
Kolejnym czynnikiem decydującym o wielkości błędu jest przyjęta wielkość tzw. poziomu ufności. Jest to parametr arbitralnie ustalany przez badaczy przed przystąpieniem do wnioskowania o populacji. Określa on, z jakim prawdopodobieństwem wyznaczony na podstawie próby przedział ufności powinien obejmować rzeczywistą wartość (patrz Rysunek 3).

Rysunek 3. Wpływ poziomu ufności na błąd i przedział ufności

Warto podkreślić, że wcześniej użyte pojęcia przedziału ufności i błędu są ze sobą ściśle związane. Na podstawie wyników z próby najpierw określa się bowiem wielkość błędu dla założonego poziomu ufności i dopiero na tej podstawie wyznacza sam przedział ufności.

W przypadku badania odsetka wskazań jakiejś kategorii najbezpieczniej jest oczywiście powiedzieć, że jego wartość w populacji na pewno mieści się w granicach od 0% do 100%. Takie stwierdzenie zawsze jest prawdziwe, ale też zupełnie bezużyteczne. Dlatego realizujemy badania społeczne, które pozwalają ten przedział zawęzić wokół rzeczywistej wartości. Wyższy poziom ufności przekłada się na większy błąd i szerszy przedział ufności, ale też większą pewność, że wyniki z próby obejmują wartość w populacji.

W badaniach społecznych najczęściej poziom ufności przyjmuje wartość 0,95. Oznacza ona, że wyznaczony na tej podstawie przedział ufności obejmuje z prawdopodobieństwem 95% szukaną w populacji wartość. Innymi słowy, przeciętnie na 100 losowych prób w aż 95 przedział ufności będzie obejmował poszukiwaną wartość, a tylko w 5 chybi. Przykładowo, jeżeli oszacowanie w próbie dla odsetka wskazań jakiejś kategorii wynosi 50% i wyznaczony dla poziomu ufności 0,95 błąd wynosi 3%, to przedział ufności zawiera wartości od 47% do 53%. Co więcej, obejmuje on rzeczywistą wartość z prawdo- podobieństwem 95%.

3. Wielkość próby
Ostatnim i zarazem najważniejszym czynnikiem decydującym o wielkości błędu jest liczebność próby. Im jest ona większa, tym mniejszy jest błąd. Prezentowany poniżej wykres ilustruje, jak zmniejsza się on dla prób liczących od 100 do 3000 respondentów, gdy wynik z próby wynosi dokładnie 50%, a przyjęty poziom ufności 0,95. Widzimy, że wraz ze wzrostem liczebności próby, spada błąd oszacowania. Oznacza to, że coraz węższe zakresy wyników z prób obejmują wartość w populacji. Zwiększa się więc dokładność wyników (patrz Rysunek 4).

Rysunek 4. Błąd oszacowania odsetka wskazań (50%) dla prób liczących od 100 do 3000 respondentów

Poniżej znajduje się tabela prezentująca wartości błędu obliczonego dla różnych liczebności prób oraz różnych odsetków wskazań na daną kategorię, przy stałym poziomie ufności równym 0,95.

Tabela 1. Przykładowe wielkości błędów wyrażone w % w zależności od liczebności próby i odsetka wskazań na daną kategorię

Liczebność próby	10%	20%	30%	40%	50%

100	± 5,88	± 7,84	± 8,98	± 9,60	± 9,80
200	± 4,16	± 5,54	± 6,35	± 6,79	± 6,93
300	± 3,39	± 4,53	± 5,19	± 5,54	± 5,66
400	± 2,94	± 3,92	± 4,49	± 4,80	± 4,90
500	± 2,63	± 3,51	± 4,02	± 4,29	± 4,38
600	± 2,40	± 3,20	± 3,67	± 3,92	± 4,00
700	± 2,22	± 2,96	± 3,39	± 3,63	± 3,70
800	± 2,08	± 2,77	± 3,18	± 3,39	± 3,46
900	± 1,96	± 2,61	± 2,99	± 3,20	± 3,27
1000	± 1,86	± 2,48	± 2,84	± 3,04	± 3,10
2000	± 1,31	± 1,75	± 2,01	± 2,15	± 2,19
3000	± 1,07	± 1,43	± 1,64	± 1,75	± 1,79

Warto zwrócić uwagę na próbę liczącą 1000 osób. Tradycyjnie w badaniach społecznych dobiera się właśnie taką liczbę respondentów. Jest to niejako standard i to nieprzypadkowy. Zauważmy, że dla próby liczącej 1000 osób oraz odsetka wskazań wynoszącego 50% (największe możliwe zróżnicowanie odpowiedzi), błąd wynosi ± 3,10%. To bardzo mało. Zauważmy również, że dalsze zwiększanie próby jest mało efektywne. Kolejny 1000 respondentów (czyli razem 2000) pozwala obniżyć błąd zaledwie o około jeden punkt procentowy (do około ± 2,19). Są to dwa podstawowe powody (niewielki błąd przy maksymalnym zróżnicowaniu oraz niewielka efektywność dalszego zwiększania liczebności próby), dla których powszechnie stosuje się taką wielkość prób.
Wiedząc już, jaki jest wpływ różnicowania zmiennej w próbie oraz wielkości próby, warto jeszcze raz powrócić do kwestii poziomu ufności. Poniżej prezentujemy trzy rysunki, które pokazują, jak zmienia się wielkość błędu w zależności od odsetka wskazań oraz wielości próby (liczącej od 100 do 1000 respondentów) dla trzech przyjętych poziomów ufności: 0,90; 0,95 oraz 0,99. Warto zauważyć, że błąd jest najwyższy dla małych prób oraz wysokiego odsetka wskazań. Co więcej, zwiększa się on również wraz ze wzrostem poziomu ufności. W sytuacji, gdy wynosi on 0,99, a więc możemy być prawie pewni naszego wyniku, błąd jest największy. Oznacza to, że większą pewność otrzymujemy kosztem mniejszej dokładności.

Rysunek 5. Błąd oszacowania dla poziomu ufności 0,90

Rysunek 6. Błąd oszacowania dla poziomu ufności 0,95

Rysunek 7. Błąd oszacowania dla poziomu ufności 0,99

Na koniec należy podkreślić, że na wielkość błędu, a więc też liczebność próby, zupełnie nie ma wpływu wielkość populacji. Niezależnie od tego, czy badamy zbiorowość mieszkańców Niemiec (80 mln) czy Polski (38 mln), dokładność oszacowania dla próby liczącej 1000 osób będzie zawsze taka sama.

Czym jest reprezentatywność próby?

Podsumowując rozważania dotyczące prób i wnioskowania na ich podstawie, warto odwołać się do pojęcia reprezentatywności, o którym bardzo często wspomina się przy okazji różnego rodzaju badań społecznych. Jest ono ściśle związane z omówionym wcześniej wynikiem z próby oraz przedziałem ufności. O reprezentatywności próby mówimy bowiem wtedy, gdy wyznaczony na jej podstawie przedział ufności jest stosunkowo mały (w przypadku szacowania odsetka często przyjmuje się, że jest on nie większy niż 6 punktów procentowych) oraz gdy prawdopodobieństwo, że obejmuje wartość rzeczywiście występującą w populacji jest stosunkowo duże (w praktyce oznacza to, że nie mniejsze niż 0,90). Pojęcie reprezentatywności łączy więc w sobie wszystkie wcześniej omówione zagadnienia, czyli poziom ufności, błąd próby i przedział ufności.

Dobór próby w badaniach CBOS

Nasze badania statutowe obejmują populację dorosłych mieszkańców Polski zameldowanych na obszarze kraju. Co miesiąc realizujemy wywiady z grupą około 1000 respondentów, próbę do badań CBOS dobieramy w sposób losowy w kilku etapach.

Etap 1
Pierwszym etapem jest wybranie operatu losowania próby. Operat to rejestr zawierający informację o wszystkich osobach należących do badanej populacji. Do naszych celów korzystamy z rejestru PESEL. Znajdują się w nim dane o wszystkich osobach zameldowanych w Polsce.

Etap 2
Drugim etapem doboru próby jest podział populacji na warstwy, czyli subpopulacje/podgrupy. Jeżeli próba ma być reprezentatywna, to oczywiście musi być losowana z całej populacji. Dlatego respondenci są dobierani ze wszystkich warstw. Sam podział na warstwy wprowadzamy, żeby uzyskać większą kontrolę nad rozproszeniem terytorialnym próby. Badaną populację dzielimy ze względu na kategorie miejscowości zamieszkania. Wyróżniamy ich 6:

wieś;
miasta liczące do 19 999 mieszkańców;
miasta liczące od 20 000 do 49 999 mieszkańców;
miasta liczące od 50 000 do 99 999 mieszkańców;
miasta liczące od 100 000 do 499 999 mieszkańców;
miasta liczące powyżej 500 000 mieszkańców (są to Kraków, Łódź, Poznań, Warszawa i Wrocław).

Ostatecznie otrzymujemy około 80 warstw (populacja nie każdego województwa jest dzielona na aż 6 podgrup).

Etap 3
Kolejna kwestia to alokacja próby. Musimy zdecydować, ilu respondentów wylosować z każdej warstwy. Alokację przygotowujemy tak, aby otrzymać próbę, w której każda warstwa jest reprezentowana proporcjonalnie do swojej wielkości.

Etap 4
Ostatnim etapem doboru próby jest losowanie. Przebiega ono w dwóch etapach. Pierwszy polega na losowaniu w każdej warstwie miejscowości. Liczba losowanych miejscowości jest proporcjonalna do wielkości warstwy, miejscowości są losowane z prawdopodobieństwem proporcjonalnym do liczby mieszkańców. Jeżeli warstwa składa się z jednej miejscowości, to pomijany jest pierwszy etap. W kolejnym kroku z każdej miejscowości losowanych jest dokładnie 10 osób (lub wielokrotność tej liczby jeśli miejscowość została dobrana kilkukrotnie) należących do badanej populacji dorosłych obywateli Polski.

W ten sposób otrzymujemy próby imienne, a więc składające się z dokładnie określonych osób.

Poniżej znajdują się mapy, na których przedstawiono symulację losowania 11 prób ogólnopolskich dobieranych wg schematu stosowanego przez CBOS. Na każdej mapie zaznaczono innym kolorem gminy, z których dobierani powinni być respondenci. Dodatkowo w dolnym lewym rogu znajduje się informacja o tym, ile łącznie gmin znalazło się w próbie.

Rysunek 8. Symulacja losowania 11 prób ogólnopolskich

II. Kwestionariusz

Nad opracowaniem kwestionariusza pracuje zespół badaczy analityków. Każde badanie statutowe obejmuje:

tematy i pytania stałe, powtarzane co miesiąc – dotyczące, np. nastrojów społecznych (ocen i prognoz sytuacji kraju i własnej), stosunku do rządu, ocen działalności instytucji publicznych (w tym Prezydenta RP, Sejmu i Senatu), zaufania do polityków, preferencji partyjnych;
tematy bieżące, nawiązujące do aktualnych wydarzeń krajowych i zagranicznych, do kwestii podejmowanych w debacie publicznej i politycznej;
tematy ogólniejsze, podejmowane okresowo, z mniejszą lub większą regularnością, co roku lub co kilka lat. Pozwala to na monitorowanie przemian polskiego społeczeństwa w dłuższym okresie. Przykładem takich tematów są np. warunki życia Polaków, system wartości i obyczajowość, religijność, stosunek do demokracji, poczucie bezpieczeństwa, stosunek do członkostwa w Unii Europejskiej, korzystanie z nowych technologii.

Do zadań badaczy analityków, przygotowujących narzędzie badawcze oraz opracowujących wyniki badania, należy przede wszystkim sformułowanie problemów badawczych – określenie ważnych społecznie tematów, a następnie opracowanie koncepcji badawczej i operacjonalizacja badanego zagadnienia – czyli przełożenie problemu na język konkretnych pytań. Treść pytań i odpowiedzi musi być zrozumiała dla respondentów i sformułowana w sposób neutralny, tak, aby uniknąć sugerowania, że jakaś odpowiedź jest lepsza, bardziej pożądana niż inne. Kafeteria odpowiedzi na pytania zamknięte powinna być wyczerpująca, by respondenci mogli z niej wybrać własne opinie. W sytuacji, gdy trudno z góry przewidzieć możliwe odpowiedzi respondentów, stosuje się pytania otwarte. Respondent nie korzysta wówczas z gotowej kafeterii, ale samodzielnie formułuje odpowiedzi (następnie są one kategoryzowane przez badacza). Do zbadania danego zagadnienie nie wystarczy jedno pytanie, na ogół potrzeba bloku co najmniej kilku pytań, uwzględniających rozmaite aspekty danego zagadnienia. Generalnie chodzi o to, aby dane pytanie mierzyło dokładnie to, o co nam chodzi. Stosowanie wypróbowanych pytań, będących wskaźnikami badanych zjawisk, jest elementem standaryzacji narzędzia badawczego.

Ważna jest odpowiednia kolejność tematów w ankiecie. Kontekst, w jakim pojawia się dane zagadnienie, może rzutować na uzyskane wyniki. Na przykład umieszczenie pytań o stosunek do muzułmanów po bloku pytań dotyczących obaw przed terroryzmem, może sprzyjać deklarowaniu niechęci do wyznawców islamu.

Po ostatecznym sformułowaniu wszystkich pytań następuje opracowanie skryptu ankiety – tzn. 'przełożenie' treści ankiety na komputerowy program CAPI.

III. Realizacja Badań

A oto jak przebiega proces realizacji badań w CBOS.

Badania statutowe CBOS realizowane są metodą wywiadów bezpośrednich face to face, przeprowadzanych osobiście przez ankietera w mieszkaniach wylosowanych do badania osób. Technika realizacji tych badań, tzw. CAPI (Computer Assisted Personal Interview), polega na tym, że ankieter odczytuje wyświetlające się na monitorze laptopa pytania, następnie zaznacza odpowiedzi wskazane przez respondenta lub zapisuje dosłownie treść jego wypowiedzi. Oprogramowanie komputerowe czuwa nad przebiegiem wywiadu, kontrolując proces zadawania kolejnych pytań. Dzięki wykorzystaniu laptopów do przeprowadzania wywiadów, proces zbierania danych trwa krócej i jest w mniejszym stopniu obciążony ryzykiem błędów.

Każde badanie statutowe CBOS, wykonane na ok. 1000-osobowej ogólnopolskiej próbie dorosłych Polaków, poprzedzone jest wylosowaniem dużo liczniejszej próby badawczej (na temat doboru próby – patrz zakładka I. Próba). Terenowa realizacja takiego badania trwa zazwyczaj tydzień, zaś sieć ankieterów realizujących badanie liczy ok. 120 osób. Ankieterzy zrzeszeni są w 16 regionalnych ośrodkach koordynacyjnych, pokrywających się mniej więcej z aktualnym podziałem administracyjnym kraju.

Poniżej przedstawiamy kolejne etapy realizacyjne.

Etapy poprzedzające bezpośrednią realizację w terenie

Pierwszym etapem, poprzedzającym realizację badania, jest wylosowanie próby badawczej – kobiet i mężczyzn, młodszych i starszych, ze wsi i z miast, z terenu całego kraju.
Po wylosowaniu próby dostarczamy koordynatorom wykaz wylosowanych miejscowości wraz z informacją o liczbie osób do zbadania – daje to koordynatorom możliwość wcześniejszego, racjonalnego rozplanowania pracy przy danym badaniu, podzielenia jej pomiędzy poszczególnych ankieterów.
Kolejnym krokiem jest wysłanie, co najmniej tydzień przed rozpoczęciem terenowej realizacji, listów zapowiednich informujących wylosowane osoby o wizycie ankietera, o firmie badawczej, którą ankieter reprezentuje, o tym, w jaki sposób respondent został wylosowany, na czym polega udział w badaniu i dlaczego udział ten jest ważny. W przypadku skontaktowania się wylosowanych osób z fundacją CBOS staramy się wyjaśniać wszelkie wątpliwości i zachęcać naszych rozmówców do udziału w badaniu.
Następny etap polega na testowaniu ankiety w wersji elektronicznej przez badaczy i analityków CBOS oraz na przeprowadzeniu wywiadu próbnego – służy to sprawdzeniu poprawności narzędzia badawczego, a także oszacowaniu faktycznego czasu trwania wywiadu ankietowego oraz zidentyfikowaniu potencjalnych trudności mogących wystąpić w trakcie realizacji wywiadów. Etap ten kończy przygotowanie instrukcji dla ankieterów, a także pisma do koordynatorów regionalnych – oba dokumenty zawierają informacje niezbędne do poprawnej realizacji badania.

Etapy towarzyszące terenowej realizacji

Po zakończeniu prac przygotowawczych następuje rozpoczęcie realizacji badania, czyli dostarczenie próby, ankiety i kompletu dokumentów niezbędnych do poprawnej realizacji badania koordynatorom terenowym, rozdzielenie przez nich pracy pomiędzy ankieterów, przekazanie ankieterom najważniejszych informacji o badaniu, zwrócenie im uwagi na ewentualne problemy, które mogą wystąpić w trakcie realizacji, i na sposób postępowania w takich przypadkach.
Przez kolejny tydzień trwa terenowa realizacja badania polegająca na docieraniu przez ankieterów CBOS do wylosowanych osób oraz na przeprowadzaniu z nimi, za pomocą systemu komputerowego CAPI, wywiadów ankietowych.
W trakcie realizacji badania w terenie regionalni koordynatorzy oraz Zespół Realizacji Badań monitorują, za pomocą systemu komputerowego CAPI, pracę ankieterów w terenie, interweniując w razie potrzeby.

Etapy następujące po zakończeniu realizacji w terenie

Ankieter, po zrealizowaniu wywiadu z wylosowaną osobą, jest zobowiązany możliwe szybko wysłać go, za pośrednictwem internetu, do CBOS.
Po zakończeniu realizacji badania następuje kontrola pracy ankieterów polegająca na ponownym kontakcie z niektórymi uczestnikami badania. Służy to upewnieniu się, czy ankieterzy wykonują swoją pracę zgodnie z obowiązującymi zasadami oraz wyeliminowaniu nieuczciwych współpracowników. Kontrolą terenową (bezpośrednią i telefoniczną) objętych jest ok. 10% przeprowadzonych w danym badaniu wywiadów. Poza kontrolą terenową przeprowadzana jest także kontrola logiczna polegająca m.in. na sprawdzaniu pracy ankieterów poprzez analizę czasu trwania wywiadu, zadawania poszczególnych pytań itp.
Natychmiast po zakończeniu procesu kontroli badania dokonywana jest anonimizacja danych, tzn. usunięcie ze zbioru danych wszelkich informacji (takich jak imię, nazwisko i adres) mogących służyć zidentyfikowaniu respondenta. W ostatecznym zbiorze danych, na podstawie którego opracowywane są komunikaty z badania, pozostają wyłącznie odpowiedzi udzielone w trakcie wywiadu oraz informacje o płci, wieku i typie miejsca zamieszkania (wieś, małe, średnie czy duże miasto) wylosowanych osób.

IV. Prezentacja wyników

Badanie statutowe jest badaniem wielotematycznym i w związku z tym przy opracowywaniu jego wyników, tak jak wcześniej przy budowie kwestionariusza, pracuje co najmniej kilku badaczy analityków. Ponadto wsparcie statystyczne zapewnia pracownia informatyczna i pracownia prób, a nad ostatecznym kształtem publikacji czuwa redakcja.

Upowszechnianie wyników comiesięcznych badań statutowych CBOS, obejmujących nastroje społeczne, postrzeganie głównych instytucji państwa, partii i polityków oraz inne zagadnienia ważne w momencie realizacji badania lub mające ogólniejszy ponadczasowy charakter, odbywa się przede wszystkim za pośrednictwem:

komunikatów z badań CBOS, przekazywanych bezpośrednio po opracowaniu najważniejszym instytucjom państwowym i społecznym oraz subskrybentom, a następnie udostępnianych wszystkim zainteresowanym (dzień po publikacji odpłatnie, a po miesiącu bezpłatnie na stronie internetowej CBOS
internetowego biuletynu 'CBOSNews'
comiesięcznego anglojęzycznego biuletynu 'Polish Public Opinion'

Od lipca 2012 r. CBOS obecny jest też na Twitterze, a od kwietnia 2013 r. na Facebooku.

Warto przypomnieć, iż zgodnie z wymogami Europejskiego Stowarzyszenia Badaczy Opinii Publicznej i Rynku (ESOMAR) i Światowego Stowarzyszenia Badania Opinii Publicznej (WAPOR) publikacja wyników badań opinii publicznej powinna zawierać następujące informacje:

nazwa instytutu badawczego, który przeprowadził sondaż,
badana zbiorowość,
osiągnięta liczebność próby i jej zasięg terytorialny,
data realizacji badania w terenie,
sposób doboru próby do badania,
metoda realizacji badania w terenie (np. wywiady bezpośrednie, wywiady telefoniczne, panel internetowy),
w przypadku zastosowania procedury ważenia danych – cechy społeczno-demograficzne wykorzystane do ważenia (procedura ważenia służy zapewnieniu lepszej reprezen-tatywności próby),
dokładne brzmienie pytań w sondażu.

Przy porównywaniu ze sobą wyników różnych badań należy brać pod uwagę wszystkie te informacje. Nawet jeden dzień różnicy w terminie badania czy też drobna z pozoru różnica w treści pytania może zaważyć na otrzymanych wynikach.

V. Mixed Mode

Stosowanie zestawu technik w badaniu sondażowym

Prof. dr hab. Jarosław Górniak
Instytut Socjologii
Uniwersytet Jagielloński