Polska była i nadal bywa uważana za kraj, który – z punktu widzenia teorii sekularyzacji – stanowi wyjątek: w którym proces sekularyzacji nie postępuje lub postępuje ze znacznym opóźnieniem i bardzo powoli. Jednak od co najmniej kilku lat można w Polsce obserwować stosunkowo szybką sekularyzację i wiodącą rolę zmiany pokoleniowej w tym procesie, co dokumentują badania międzynarodowe i krajowe – także badania i analizy CBOS. Obecnie raczej nie zadaje się już pytania, czy religijność społeczeństwa polskiego się zmienia, ale raczej, jak to się dzieje: na czym ten proces polega, jakie są jego mechanizmy, jakie czynniki go przyspieszają.

Niełatwo na te pytania odpowiedzieć, dlatego że religijność jest postawą złożoną, wielowymiarową i nie wszystkie jej elementy muszą podlegać zmianom o tym samym charakterze i w tym samym tempie. I dlatego, że tak złożona postawa jest wielorako powiązana, a więc i wielorako zależna od społecznego otoczenia. Analizy religijności warto więc prowadzić w szerszym kontekście, w triadzie: postawy ludzi – Kościół katolicki (jako instytucja) – państwo (i jego instytucje). Poziom religijności społeczeństwa z pewnością oddziałuje na Kościół i państwo, ale także funkcjonowanie i działania Kościoła i instytucji państwa wpływają na religijność ludzi. W przedstawianych w tym tomie „Opinii i Diagnoz” analizach staramy się uwzględniać ten szerszy kontekst, na ile pozwalają na to nasze dane.

Celem przywołanych we Wprowadzeniu analiz jest zarysowanie podstawowych zmian religijności społeczeństwa polskiego i ich uwarunkowań od cech społeczno-demograficznych, bowiem dynamika tych zmian może być niejednakowa w różnych kategoriach społecznych.

Uwzględnione zostaną jedynie deklaracje wiary oraz deklaracje częstości chodzenia do kościoła. Są one traktowane jako swoisty „kościec” religijności. Dokonane ustalenia będą stanowiły zarówno wstępną, fragmentaryczną diagnozę procesu zmiany poziomu wiary i praktyk religijnych, jak i kontekst dla przedstawianych w tym tomie analiz bardziej szczegółowych.

Warto dodać, że te dwa komponenty religijności – wiara i praktyki – są ze sobą mocno związane, ale, oczywiście, nie są tożsame: wierzący mogą z różnych powodów zaniedbywać lub wręcz zarzucać praktyki religijne i – odwrotnie – osoby mające wątpliwości co do swojej wiary lub wręcz niewierzące mogą z różnych względów co jakiś czas uczestniczyć w mszach lub nabożeństwach. Dlatego te dwie cechy są analizowane oddzielnie – różnice w dynamice ich zmian w czasie umożliwiają wgląd w mechanizmy procesu zmiany religijności społeczeństwa polskiego.